Pomiar ciśnienia metodą osłuchową (Korotkowa)

Pomiar ciśnienia tętniczego krwi metodą osłuchową to wciąż złoty standard w diagnostyce nadciśnienia tętniczego, zwłaszcza w warunkach gabinetowych, ale coraz częściej również w domu. Mimo rozwoju nowoczesnych technologii, metoda Korotkowa pozostaje najbardziej precyzyjnym sposobem określania ciśnienia skurczowego i rozkurczowego, zarówno dla lekarzy, jak i pacjentów. Daje wyniki, na których lekarze najbardziej polegają, a jednocześnie można ją łatwo opanować również w warunkach domowych, korzystając z mechanicznego ciśnieniomierza zegarowego ze stetoskopem. 

W tym artykule pokazujemy krok po kroku, jak działa metoda Korotkowa i jak prawidłowo ją stosować.

Na czym polega metoda Korotkowa?

Metoda osłuchowa, opisana przez rosyjskiego lekarza Nikołaja Korotkowa w 1905 roku, opiera się na zjawisku okluzji tętnicy i obserwacji charakterystycznych dźwięków, które pojawiają się i zanikają w trakcie stopniowego zwalniania ciśnienia powietrza w mankiecie. Używa się w niej ciśnieniomierza manualnego (zwykle zegarowego - aneroidowego) oraz stetoskopu, który pozwala nasłuchiwać przepływ krwi przez tętnicę ramienną.

Co to jest okluzja i jaka jest jej rola w pomiarze?

Okluzja naczynia oznacza jego zamknięcie, co tymczasowo uniemożliwia przepływ krwi. W praktyce:

• Mankiet ciśnieniomierza napompowany powyżej ciśnienia skurczowego zamyka światło tętnicy ramiennej.
• Wraz z powolnym spuszczaniem powietrza, ciśnienie w mankiecie spada i w pewnym momencie krew zaczyna przepływać przez tętnicę - to właśnie moment ciśnienia skurczowego (pierwszy ton Korotkowa). Ciśnienie powietrza w mankiecie zrównuje się z maksymalnym (skurczowym) ciśnieniem krwi w tętnicy. Przepływ krwi zaczyna być wtedy słyszalny w postaci tzw. tonów, ponieważ krew "przeciska się" przez ściśniętą mankietem tętnicę tworząc turbulencje, którym towarzyszą drgania emitujące falę akustyczną.
• Wraz ze zmniejszaniem się ciśnienia powietrza w mankiecie, tony akustyczne stają się coraz krótsze i ulegają stopniowemu wyciszeniu. 
• Zanik tonów (piąty ton Korotkowa) oznacza moment swobodnego przepływu krwi i odpowiada ciśnieniu rozkurczowemu.

Zjawisko okluzji obrazuje poniższy rysunek. Gruba linia przedstawia opadającą wartość ciśnienia powietrza w mankiecie uciskającym tętnicę podczas pomiaru.  Zielonym kółkiem zostały zaznaczone momenty czasu, gdy wartość ciśnienia powietrza zmierzona przez manometr ciśnieniomierza zrównuje się z ciśnieniem skurczowym (120 mmHg) oraz rozkurczowym (80 mmHg) krwi w tętnicy ramiennej. Na czerwono zaznaczone jest ciśnienie krwi tętniczej w momentach, gdy przewyższa ono ciśnienie powietrza w mankiecie powodując przepływ krwi. 

Jak prawidłowo zmierzyć ciśnienie krwi metodą osłuchową?

Krok 1: Przygotowanie pacjenta

• Pacjent powinien odpoczywać przez co najmniej 5 minut w pozycji siedzącej, najlepiej z podpartymi plecami.
• Ramię powinno znajdować się na wysokości serca, wygodnie podparte.
• Nogi nie powinny się krzyżować.
• Unikaj pomiaru po wysiłku fizycznym, kawie, papierosach.
• Rękaw odzieży nie może uciskać ramienia.
• Przygotuj mankiet o właściwym rozmiarze.

Krok 2: Założenie mankietu

• Mankiet załóż 2-3 cm powyżej zgięcia łokciowego ręki dominującej.
• Środek mankietu powinien pokrywać się z tętnicą ramienną. Wiele mankietów posiada specjalne oznaczenie, które powinno znajdować się nad tętnicą.
• Załóż mankiet równomiernie bez znaczących luzów, ale bez dużego ucisku.
• Po założeniu, mankiet powinien znajdować się na wysokości serca.

Krok 3: Lokalizacja tętnicy i stetoskop

• Palcami zlokalizuj tętnicę ramienną w dole łokciowym.
• Umieść membranę stetoskopu dokładnie nad tętnicą - głowicę stetoskopu możesz lekko wsunąć pod mankiet.

Krok 4: Pomiar

• Napompuj mankiet do wartości ok. 30 mmHg powyżej zaniku tętna (powyżej spodziewanego ciśnienia skurczowego).
  Staraj się nie przekraczać 180 mmHg. Tętno można sprawdzić na tętnicy promieniowej przy nadgarstku (przy samodzielnym pomiarze nie jest to raczej możliwe).
• Spuszczaj powietrze powoli, zalecane tempo to 2 mmHg na sekundę.
• Ciśnienie skurczowe (SYS) = pierwszy słyszalny ton.
• Ciśnienie rozkurczowe (DIA) = ostatni słyszalny ton.

Tabela tonów Korotkowa

Uwagi:

• W większości przypadków ciśnienie rozkurczowe odczytuje się w V fazie (zanik tonów).
• Faza IV jest używana tylko w szczególnych przypadkach (np. u dzieci lub w stanach zwiększonego przepływu, gdzie tony nie zanikają całkowicie).

Najczęstsze trudności i jak sobie z nimi radzić

Słabo słyszalne tony Korotkowa

• Użyj czułego stetoskopu,
• Zapewnij ciszę w pomieszczeniu.

Luka osłuchowa

Luka osłuchowa to chwilowa przerwa w słyszalności tonów Korotkowa podczas spuszczania powietrza z mankietu. Tony na moment znikają i potem wracają, co może zafałszować odczyt ciśnienia. Najczęściej występuje u osób z nadciśnieniem i/lub sztywnością tętnic (np. miażdżyca, osoby starsze).

• Najpierw określ ciśnienie skurczowe metodą palpacyjną:
  • Załóż mankiet na ramię i znajdź tętno na tętnicy promieniowej (nadgarstek po stronie kciuka) i trzymaj palce na tętnie.
  • Pompuj mankiet, aż tętno zniknie. Dopompuj jeszcze ok. 20–30 mmHg powyżej momentu zaniku (żeby mieć zapas).
  • Powoli spuszczaj powietrze. Odczytaj wartość, przy której tętno znowu się pojawi - to jest  skurczowe ciśnienie palpacyjne (SBP) - zapamiętaj je.
• Wykonaj właściwy pomiar pompując mankiet do jeszcze wyższego ciśnienia, niż określone powyżej.

Zbyt szybkie spuszczanie powietrza

• Zawsze spuszczaj powoli - maks. 3 mmHg/sek., aby dobrze trafić na moment wystąpienia ciśnienia skurczowego i rozkurczowego.

Niedopasowany mankiet

• Mankiet powinien obejmować 80% obwodu ramienia i powinien być dobrze zapięty.
• Dobierz mankiet odpowiednio do wieku pacjenta i stopnia otyłości.

Samodzielne założenie mankietu

• Gdy mierzysz osłuchowo ciśnienie samodzielnie na swoim ramieniu, zastosuj mankiet z tzw. pierścieniem "D", który znacznie ułatwia założenie mankietu jedną ręką.

Dlaczego warto znać metodę osłuchową?

Dla lekarzy

• Możliwość oceny jakości tonów, arytmii, luki osłuchowej.
• Precyzyjna diagnostyka w warunkach klinicznych.

Dla pacjentów

• Wyższa dokładność niż w automatycznych urządzeniach, zwłaszcza przy arytmii czy znacznym zwapnieniu tętnic.
• Możliwość nauki samodzielnego pomiaru w domu.
• Lepsze zrozumienie własnego stanu zdrowia.

Czy można mierzyć ciśnienie samodzielnie w domu?

Tak - wystarczy ciśnieniomierz zegarowy z mankietem ze zintegrowanym stetoskopem i pierścieniem typu D, który ułatwia zakładanie mankietu jedną ręką. To rozwiązanie pozwala wielu osobom uzyskać dokładniejsze i bardziej powtarzalne wyniki niż w przypadku automatów, zwłaszcza gdy te mają tendencję do zawyżania lub zaniżania wartości. Metoda wymaga krótkiego treningu, ale po opanowaniu daje bardzo wiarygodne pomiary, gabinetowej jakości.

Sprawdź dostępne modele w naszym sklepie: 

• Domowe ciśnieniomierze zegarowe

Zobacz także:

• Dlaczego ciśnieniomierze automatyczne nie są tak dokładne?